هوشمندسازی یارانه نان؛ صرفه‌جویی ۹۶ هزار میلیاردی یا صف پلمب برای نانوایان متخلف؟
نان از جمله کالایی است که با چالش‌های بسیاری همراه بوده است. در حالی که مدام از طرح‌هایی همچون هوشمندسازی یارانه آرد و نان به عنوان ابزاری برای کنترل قیمت نان و صرفه‌جویی در مصرف و همچنین کاهش ضایعات و… یاد میشود؛ اما طی اجرای این طرح نیز همواره با تخلفاتی رو به رو بوده‌ایم که در ادامه این مطلب به چالش‌های بازار نان پرداخته شده است.
هوشمندسازی یارانه آرد و نان؛ گامی به سوی عدالت یا تجربه‌ای ناقص؟
با توجه به جایگاه راهبردی نان در سبد مصرف خانوار ایرانی و سهم بالای یارانه‌ای که دولت به این کالا اختصاص می‌دهد، مدیریت بهینه و عادلانه این یارانه همواره یکی از چالش‌های جدی نظام اقتصادی کشور بوده است. در همین راستا، از سال ۱۴۰۱ طرحی تحت عنوان هوشمندسازی یارانه آرد و نان در کشور آغاز شد؛ طرحی که قرار بود با استفاده از ابزارهای فناورانه، ضمن شفاف‌سازی فرآیند تولید و توزیع نان، زمینه‌ساز عدالت در تخصیص یارانه و مقابله با قاچاق و هدررفت منابع شود.
طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان بر پایه تغییر مکانیزم تخصیص یارانه از آرد به نان استوار بود. پیش از آن، دولت به آرد یارانه اختصاص می‌داد که عملاً قابل رصد نبود و در بسیاری از موارد منجر به قاچاق آرد یارانه‌ای، انحراف منابع و نارضایتی نانوایان و مردم می‌شد. ایده جدید بر آن بود که یارانه نه به آرد، بلکه به نان نهایی و فروش رفته تخصیص یابد، آن‌هم نه به‌صورت مستقیم به مردم، بلکه از طریق پرداخت مابه‌التفاوت قیمت تمام‌شده و قیمت فروش نان به نانوایان، بر اساس داده‌های ثبت‌شده در کارت‌خوان‌های هوشمند.
در قالب این طرح، نصب کارت‌خوان‌های هوشمند در نانوایی‌ها به‌عنوان ابزار اصلی اجرا در دستور کار قرار گرفت. این دستگاه‌ها موظف بودند اطلاعات دقیق مربوط به فروش نان، شامل نوع نان، تعداد و مبلغ دریافتی را ثبت کنند و بر اساس این داده‌ها، سامانه مرکزی می‌توانست میزان نان فروخته‌شده را محاسبه و متناسب با آن، یارانه نانوایی را پرداخت کند. دولت تأکید داشت که در فاز نخست، قیمت نان برای مصرف‌کننده تغییری نخواهد کرد و مردم همچنان نان را با نرخ مصوب دریافت می‌کنند؛ اما پرداخت یارانه از طریق داده‌های سامانه‌ای انجام میشود و اختلاف قیمت واقعی و فروش، به‌صورت غیرمستقیم به نانوا جبران میشود.
برای اجرای این طرح، ستاد هماهنگی اقتصادی دولت با مسئولیت مستقیم وزارت امور اقتصادی و دارایی، سازمان برنامه‌وبودجه، وزارت صمت و جهاد کشاورزی درگیر شدند. همچنین بانک مرکزی وظیفه تأمین زیرساخت‌های پرداخت و تبادل اطلاعات مالی را بر عهده گرفت و شرکت‌های پرداخت‌یار موظف شدند کارت‌خوان‌های ویژه را نصب و نگهداری کنند.
نگاه منتقدان: طرحی پرهزینه با دستاوردهای اندک
با وجود اهداف بلندپروازانه طرح هوشمندسازی یارانه نان، برخی کارشناسان و فعالان صنفی، از جمله محمدجواد کرمی – رئیس کارگروه آرد و نان اتاق اصناف ایران – از همان ابتدا نسبت به نحوه طراحی و اجرای این طرح ابراز تردید کردند. به گفته کرمی، مدل فعلی یارانه‌دهی نه تنها به عدالت نزدیک نشده، بلکه سه ضلع اصلی این زنجیره – مردم، دولت و نانوایان – را همزمان ناراضی کرده است.
او معتقد است: راهکار مؤثر، بازگشت به مدل پرداخت مستقیم یارانه به مردم و واقعی‌سازی قیمت نان است؛ مدلی که پیش‌تر در سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۲ اجرا شده و به‌زعم وی، تجربه‌ای موفق بوده است. کرمی تأکید دارد که با پرداخت مستقیم یارانه به حساب خانوار و آزادسازی قیمت نان، می‌توان رقابت، کیفیت و رضایت عمومی را افزایش داد؛ در حالی‌که مدل فعلی با تکیه بر دستگاههای نانینو، صرفاً اطلاعات آماری کم‌فایده تولید می‌کند و نظارت مؤثری در پی ندارد.
وی با انتقاد شدید از سازوکار اجرایی طرح نانینو و هزینه کرد حدود ۹۰۰ میلیارد تومانی آن، خواستار جمع‌آوری این دستگاه‌ها و طراحی مدلی جدید مبتنی بر بازار رقابتی و انتخاب آزاد مردم شده است. از دیدگاه او، کنترل دستوری قیمت نان بدون تأمین منافع نانوا و بدون اعطای اختیار به مصرف‌کننده، نه تنها باعث فساد و نارضایتی میشود، بلکه کارایی اقتصادی نیز ندارد.
طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان دستاوردی داشت؟
در حالی که انتقادات زیادی به طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان مطرح شده است، رسول نظافتی – مدیر اجرایی طرح ملی هوشمند سازی یارانه آرد و نان – می‌گوید: برآوردهای کارشناسی نشان می‌دهد طی ۳۶ ماه اجرای طرح هوشمندسازی یارانه آرد ونان، یعنی از ابتدای سال ۱۴۰۱ تا پایان سال ۱۴۰۳ جلوی هدررفت پنج میلیون و ۱۲۰ هزار تن آرد یارانه‌ای گرفته شده و نیاز دولت به منابع مالی برای تامین نان مردم ۹۶ هزار میلیارد تومان کاهش یافته است. به عبارت دیگر دولت برای تامین نان ارزان مردم، ۹۶ هزار میلیارد تومان هزینه کمتری پرداخت کرده است. این ۵ میلیون و ۱۲۰ هزار تن آرد نیز معادل مصرف نان حدود ۶۲ میلیون نفر در مدت یک سال است.
وی افزود: به عبارتی، بدون آزادسازی قیمت نان و بدون سهمیه بندی نان برای مردم، طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان توانسته مصرف آرد یارانه‌ای در کشور را مدیریت کند. به طوریکه برخلاف اقلام یارانه‌ای دیگر همچون بنزین، گازوییل، برق و گاز که مصرف آنها طی سال‌های گذشته ۱۵ تا ۳۰ درصد افزایش یافته، اما در موضوع نان با کاهش مصرف آرد یارانه‌ای مواجه بوده‌ایم و امروز کشور چالش و بحرانی در تامین گندم و آرد یارانه‌ای مصرف نان مردم ندارد.
مدیر اجرایی طرح ملی هوشمند سازی یارانه آرد و نان تصریح کرد: کاهش مصرف آرد یارانه‌ای در حالی رقم خورده که کشورمان با رشد جمعیت، ورود اتباع مواجه بوده و همزمان قیمت گندم مصارف صنعتی آزادسازی شده، همچنین قیمت خوراک دام و طیور نیز به دلیل تغییر نرخ ارز ترجیحی افزایش شدیدی داشته و رشد مصرف نان نیز به دلیل افزایش قیمت مواد غذایی اتفاق افتاده (نان به عنوان کالای جانشین مواد غذایی در دهک های کم درآمد)، اما مصرف آرد یارانه‌ای در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ نه تنها افزایش نیافته بلکه به سطح مصرف سال ۱۳۹۸ کاهش یافته است.
تجربه‌هایی که این طرح به دنبال داشت
اما مسئله مهم این است که این طرح راه تخلف برای نانوایان را نیز فراهم کرده است. بر اساس مشاهدات میدانی در بسیاری از نانوایی‌ها از کارت‌خوان‌های مخصوص استفاده نمیشود، کم فروشی و گران فروشی میشود و نان‌ها از کیفیت مناسبی برخوردار نیستند و با وجود اینکه نرخ مشخصی برای هر نان تعیین شده اما در نانوایی‌های مختلف از ۲۰ تا ۷۰ هزار تومان نیز به فروش می‌رسد و این مسئله نارضایتی مردم را به همراه داشته است.
هر چند که در پی این اعلام نارضایتی‌ها؛ در کمال تعجب، عباس حسن‌پور – نایب رئیس اتحادیه سنگکی‌های تهران – به خبرگزاری صدا و سیما ادعا کرده است که نان سنگک ۵۰ هزار تومانی در تهران وجود ندارد و من به عنوان نایب رئیس اتحادیه این موضوع را قبول ندارم؛ اما باورهای متولیان این حوزه با واقعیت‌ها و مشاهدات میدانی تفاوت فاحشی دارد و باید در این زمینه نظارت‌های جدی‌تری صورت گیرد.
جایگزینی واحدهای صنفی جدید با واحدهای متخلف
حمیدرضا رستگار، رئیس اتاق اصناف تهران، درباره ابعاد نظارتی بر نانوایی‌ها و نحوه اقدام در برابر تخلف در این واحدهای صنفی اظهار کرد: سهمیه آرد نانوایان تا مدتی بر اساس اطلاعات شرکت نانینو جمع آوری می‌شد؛ اما این شرکت به دلیل اینکه نتوانست ماموریت خود را به طور کامل انجام دهد، مشکلاتی را در توزیع آرد به وجود آورد. نرخی که توسط رسانه و دستگاههای نظارتی اعلام شده، نرخ مصوب است و تمام نانوایان موظف به رعایت این نرخ هستند و در غیر این صورت مردم می‌توانند این تخلفات را به واحد نظارتی اتاق اصناف گزارش دهند تا طبق قانون برخورد شود.
رستگار در پایان درباره شیوه‌های برخورد قانونی با متخلفان نیز اظهار کرد: برخورد قانونی به این صورت است که متخلفان هم جریمه دارند و هم در صورت تکرار تخلف واحدهای صنفی پلمب می‌شوند و واحدهای دیگری جایگزین این واحدهای صنفی می‌شوند.
سالانه فقط صدهزار میلیارد تومان یارانه نان را افغانی ها میخورن اگه یارانه نان به حساب مردم ایران واریزبشه اون صدهزار میلیارد صرفه جویی میشه ودرضمن دیگه ریخت دوریزنان کمترمیشه
یه جوری تیتر زده نانوایان متخلف انگار نانوایان مملکت می چاپند در صورتی که نانوایی بدبخت ا ز کوره آتش واسه خانواده خود روزی حلال می بره نه مثل سا یر اختلاس گرها که میلیاردی ازبیتالمال به جیب می‌زنند وکسی هم پاسخگو نیست وبدون متخلف خودتی وامثال خودت
شیر مادر حلالت
نان چیه که فساد تخلف باشه 1000نان در روز بزنی میشه 2500روزانه چقد میمونه که فساد بسه نانوایی همچین بزرگ کردید انکار چقد نانوایی میخوره خجالت اوره اختلاس پولا کلان کلان پو جیب میزنن فقط شما گیر به نانوایی دادید
جناب مهران عزیز در هر شغلی متخلف هست .اما در این شغل حساس بیشتر نمایان میشود. بنده به چشم خود دو عدد ازاین کارتخوان هارا در سوپری دیدم که در حال کارت کشیدن بودند که در یکی از آنها خودم اعتراض کردم.خودت میدانی اگر یارانه به مردم داده شود و نان آزاد گردد هم مردم و هم نانوا دیگر اذیت نمیشود
این که شما میفرمایید خواست همه نانوایی هاست ولی مخالفت در سطوح بالاتر نشان از محل تخلفات اصلی است
اگ یارانه نان به حساب ملت ایران بزنند خیلی بهتر میشود 20ملیون افغانی آویزان نون ملت ایران هستند آنموقع افغانی اتباع بیگانه اجنبی تندرو افراطی ایرانی تهدید می‌کند از جیب ملت ایران دست برید میشود
بدبختر از نانوا وجود ندارد در این شرایط آزاد سازی درست نیست
سلام آن زمان پوزکارت نانوایی آورده شدبهترین طرح بود والان هم است توانست آردونان رارصدکندوتوانست به اتحادیه منعکس کندو اعلام کندچه اندازه نان فروش میشود وچه کسی نان گرفت وچه تعدادآرد در این نانوایی مصرف شد ولی اتحادیه مشکل دارد پرسیده کی نمیکند وبا نانوایان هماهنگ شده و به مردم دولت فشار می آورد تا سود بیشتری داشته باشد
… کدوم نونوا به دولت یا مردم فشار آورده فشار الان روی نونواها هست الان ۲۰۰۰ تومن دیگه چیه ه تخم مرغ ۵ هزار تومنه یه چیز می‌خوای بری بخری ۵۰ هزار تومنه ما خانواده‌مون گناه نکرده که آقای ناشناس …
شوهر من کارگر نانواست گوششبه دلیل وجود سرو صدا شنواییش رو از دست داده
و غلظت خون و واریس داره چون هم محیط کارش گرم و جهنم و هم سرپاست
تمام نانوا ها دزد
پس نان رو آزاد کنید
و دستگاه نانیوا را جمع کنید تا ماهم مثل هر کارگر بدبخت دیگه ای سر سال با تورم دستمزدمون بالا بره
سلام . تا زمانیکه حرام و حلال رعایت نشه وضع همینه. بنظر بنده فقط کنترل و بازرسی های دقیق و بدور از حاشیه راه حل هستش
با بکارگیری واستفاده از بازرسان سالم سالم در تمام حرفه ها و بطور کلی کسب و کار می توان جلوی اجحاف و فساد و ………رو
گرفت. امتحان کنید.
نیمی از نان به دلیل بی کیفیت بودن دور ریخته می شود نیاز است استانداردی برای نان تعریف و از پرداخت یارانه به ناموائی های بی کیفیت جلوگیری شور و به دلیل عدم نظارت توسط دولت ناتوان و استانداری های ناتوان کیفیت در نان نمی بینیم بنظرم دستگاههای ناظر عمدا نظارت نمی کنند تا مردم اعتراض کنند
تنها راه درست شدن کیفیت نان تعطیل شدن قاچاق ارد و دزدیاز وزن چانه و کم فروشی آزاد کردن قیمت نان است سوبسید را مستقیم به خانوار ها بدهید رقابت بین نانوایان باعث بهبود کیفیت میشود دست ۲۰ میلیون افغانی هم از یارانه نان کوتاه میشود به نفع نانوا مردم و دولت. همین و بس
داداش جان اول باید آرد با کیفیت بدن آرد کیفیت نداره ایراد کار جای دیگرس ومجبورن هر چیزی به آرد اضافه کنند تا نان در بیادخود مسئولانش می‌دونن بعدم برای بعضی‌ها سود داره وگرنه آرد رو آزاد کنند و یارانه رو هم به مردم بدن تا رقابت بین نانواها باشه و کارخانه‌ای آرد هم مجبور باشن آرد با کیفیت تولید کنن تا ازشون خرید بشه
هر چقدر پول بدی اونقدر آش میخوری
سلام . بنظر من تنها راه کار اینه ک آرد نان آزاد بشه هم مردم هم نونوا هم دولت بنفشونه رقابتی میشه هر کی کار بلده نون می‌بره مردم هم ک از جا ک دلشون میخواد نون تهیه میکنن
هوشمند سازی نان؟!؟؟!!؟ ایکاش بجای اینکه طی این چند سال سعی در واژه سازی و ترویج استفاده از کلمات مبهم و مجهولی می کردند واقعا وقت و هزینه را صرف رفاه ملت می کردند بربری در تبریز دونه ای بیست و سه هزار تومن شده دارند واژه سازی می کنند !؟؟!!!؟
به نظر من ۲۳ هزار تومان ارزونه باید حداقل ۳۰ هزار تومان میشه تا مردم قدر نونو بدونن
به نظر من ۲۳ هزار تومان ارزونه باید حداقل ۳۰ هزار تومان میشه تا مردم قدر نونو بدونن
همین دستگاه نانینو یا شرکت نانینو این همه از نونوایی آرد کم کرده کجا رفته بعداً میگن نونوا دزدن بسته مردم بدانید که دزد چیه
حسین .هی یارانه.. هی یارانه گدا پروری نکنید.پیشنهاد میکنم به ارد از محل فروش نفت سوبسید بدهید.قیمت واقعی ودرامد نانوا کارشناسی اقتصادی شود.کنجد رو هم جمع کنید فقط با شفارش مشتری ارایه شود.کنترل شدیدبا مجارات شدید ..همکاری دستگاه قضا…تا ثبات ایجاد شود .انتخاب مدیران لایق………..